Smog, zjawisko niekorzystnie wpływające na zdrowie ludzi i kondycję środowiska naturalnego, coraz częściej jest tematem poruszanym w publicznym dyskursie. Jego składnikami są różnego rodzaju substancje szkodliwe – zarówno stałe, jak i gazowe, które docierają do atmosfery z wielu źródeł. W świadomości społecznej panuje jednak wiele nieporozumień i półprawd na temat tego, z czego dokładnie składa się smog. W tym artykule postaramy się uporządkować tę wiedzę.
Składniki smogu
Smog to mieszanka różnego rodzaju szkodliwych substancji, które mogą znajdować się zarówno w postaci cząstek stałych, jak i gazów. De facto smog to złożony produkt chemiczny, który może zawierać setki różnych składników, a jego dokładny skład zależy od wielu czynników – takich jak lokalizacja geograficzna, warunki atmosferyczne, zanieczyszczenia pochodzące z różnych źródeł, czas pory roku i wiele innych. Główne i najbardziej znane składniki smogu to pyły zawieszone PM2,5 i PM10, tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek siarki, ozon i nieorganiczne związki chemiczne takie jak metale ciężkie. Poza tymi, są także szereg innych, mniej znanych, ale równie szkodliwych, składników smogu.
Pyły zawieszone
Jednym z najbardziej niebezpiecznych elementów smogu są pyły zawieszone, zwane także pyłami respirabilnymi. Są to niezwykle drobne cząstki o średnicy nie większej niż 2,5 lub 10 mikrometrów (odpowiednio PM2,5 i PM10), które swobodnie mogą przenosić się w powietrzu, a przez swoją mikroskopijną wielkość, mają zdolność do przedostawania się głęboko do naszych płuc i układu krwionośnego. Pyły zawieszone to skutek nie tyle naturalnych procesów, co działalności człowieka, zwłaszcza procesów spalania w instalacjach grzewczych, przemysłu, gospodarstw domowych i transportu drogowego.
Pyły zawieszone nie są jednorodne pod względem składu. Mogą zawierać szereg różnych związków, w tym metale ciężkie, tlenki siarki czy azotu, związki organiczne, a także substancje rakotwórcze, takie jak poliocykliczne węglowodory aromatyczne (PAH). Skład pyłów zawieszonych może się różnić w zależności od źródła spalania, materiału spalającego czy warunków panujących podczas procesu spalania.
Gazy wydobywające się z przemysłu
Wśród składników smogu znaczące miejsce zajmują gazy pochodzące z przemysłu. Do tych zaliczyć należy przede wszystkim siarkę i tlenki azotu. Tlenki siarki (SO2), głównie powstają w procesach spalania paliw zawierających siarkę – zwykle jest to spalanie węgla czy ropy naftowej w elektrowniach czy także w domowych piecach węglowych. Z kolei tlenki azotu (NOx) generowane są na ogół podczas procesów spalania, przede wszystkim w silnikach samochodowych, ale i w trakcie spalania węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego czy też w różnego rodzaju procesach przemysłowych. Wysokie stężenie tych gazów może prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych, m.in. podrażnień dróg oddechowych, wzrostu ryzyka chorób serca oraz chorób układu oddechowego.
Innym niebezpiecznym gatunkiem gazu, który jest składnikiem smogu, jest tlenek węgla (CO). Powstaje on głównie podczas niepełnego spalania paliw zawierających węgiel. Tlenek węgla jest gazem bezwonowym, bezbarwnym i nietoksycznym, ale jest niebezpieczny, ponieważ łączy się z hemoglobiną, hamując transport tlenu we krwi.
Emisje z komunikacji drogowej
Komunikacja drogowa to kolejne ważne źródło zanieczyszczeń powietrza, które przyczyniają się do powstawania smogu. Główne składniki smogu emitowane przez pojazdy to tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory, ozon drogowa pył zawieszony czy metale ciężkie. Te zanieczyszczenia powstają w wyniku spalania paliwa w silnikach pojazdów.
W tym kontekście ważnym zagadnieniem jest również emisja pyłów PM10 i PM2,5, które są wytwarzane przez ruch samochodowy. Powstają one nie tylko wskutek procesów spalania paliwa, ale także w wyniku zużywania się opon, klocków hamulcowych czy drogi. Szczególnie niebezpieczne są tu ultra drobne cząstki, które po wdychaniu mogą przenikać do najgłębszych partii dróg oddechowych, a nawet przedostawać się do krwiobiegu.
Większość tych zanieczyszczeń emitowana jest do atmosfery podczas ruchu miejskiego, na krótkich dystansach i przy niskich prędkościach. Dlatego też problem smogu jest tak bardzo odczuwalny przede wszystkim w dużych aglomeracjach miejskich, gdzie natężenie ruchu drogowego jest największe.
